وه‌رگێڕان: محه‌مه‌د ئه‌مینی
سه‌رچاوه ماڵپه‌ری ئیراس
لێدوانی کاربه‌ده‌ستانی هه‌رێمی کوردستان سه‌باره‌ت به دابین کردنی غازی ” ناباکۆ” جارێکی دیکه بابه‌تی گواستنه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌کانی وزه‌ی باکوری عێراق بۆ ئه‌وروپای له رێگای تورکیاوه ،بوه هۆی ورژاندنی ئه‌م پرسه‌ی که ئاخۆ به‌رێوبه‌رایه‌تی هه‌رێم یان ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی له‌م مژاره‌دا بڕیارده‌ری سه‌ره‌کین . پرسی په‌یوه‌ست بوونی عێراق به پرۆژه‌ی ناباکۆ یه‌که‌م جار له لایه‌ن نوری مالیکی سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق له دانیشتنی مانگی ته‌موزی رابرودو له ئانکرا که مۆرکردنی گرێبه‌ستی نێوده‌وڵه‌تی ناباکۆی لێکه‌وته‌وه ، باسی لێوه‌کرا. مالیکی رایگه‌یاند عێراق ده‌توانێت به ده‌رهێنانی غازی باکوری عێراق له ساڵێک دا 15 میلیار مه‌تر سێجا غاز برژێنێته هێڵی بۆری ناباکۆ. ئه‌مه له کاتێکدایه به‌رپرسه کورده‌کان له باکوری عێراق ناوه ناوه به مه‌به‌ستی هه‌نارده‌کردنی سامانی نه‌وت و غاز بۆ ئه‌وروپا له گه‌ڵ کۆمپانیا رۆژئاواییه‌کان ده‌که‌ونه دانووسانه. نوێترین هه‌نگاو له‌مباره‌یه‌وه له لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆکی حکومه‌تی هه‌رێمه‌وه هه‌ڵگیرا. به‌رهه‌م ساڵح له وتووێژێکی دا له گه‌ڵ سی ئێن ئێن ی ئه‌مریکا رایگه‌یاند هه‌نارده‌کردنی غاز یه‌کێکه له‌مافه ده‌ستوریه‌کانی کورده‌کانی عێراق و جه‌ختیشی کرده‌وه به‌رێوبه‌رایه‌تی کوردی له باکوری عێراق له هه‌وڵی ئه‌وه‌دایه به رێگای هێڵی ناباکۆ غاز بۆ ئه‌وروپا وه‌گوازێت.
ئه‌م وتانه‌ی به‌رهه‌م به خێرایی له تۆڕه‌ئه‌نته‌رنه‌تیه‌کانی باکوری عێراق بڵاوکرایه‌وه و له راگه‌یاندنه‌کانی تورکیاش دا ره‌نگی دایه‌وه. رۆژنامه‌ی میلیه‌تی تورکی له ژێر ناونیشانی ” غازی کورد بۆ ناباکۆ” نوسی: سه‌ره‌ڕای دژایه‌تیه‌کانی ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی به‌رێوبه‌رایه‌تی کوردی له باکوری عێراق به مه‌به‌ستی په‌یوه‌ست بوون به پرۆژه‌ی ناباکۆ له گه‌ڵ تورکیا که‌وتونه‌ته دانوسانه‌وه. ئه‌م رۆژنامه هه‌روه‌ها نوسیویه‌تی : به‌رێوبه‌رایه‌تی هه‌رێمی کوردستانی عێراق هه‌ر ئێستا وێڕای ناره‌زایه‌تیه‌کانی حکومه‌تی ناوه‌نی، به‌رده‌وامه له ده‌رهێنانی نه‌وتی ئه‌و ناوچه‌یه‌و ئێستاش له هه‌وڵی ده‌رهێنانی غاز دایه. به‌رهه‌م له وتووێژ له گه‌ڵ سی ئێن ئێن باسی له‌وه کردوه که باکوری عێراق خاوه‌نی پاشکه‌وتێکه که رێژه‌که‌ی ده‌گاته سێ بۆ شه‌ش میلیار مه‌تر سێجا غازی سروشتی و به‌رێوبه‌رایه‌تیه‌که‌یان ده‌یهه‌وێت له‌و غازه سودمه‌ند بێت
کۆمپانیا “ئو.ئێم.ڤی” نه‌مسایی وه‌ک یه‌کێک له هاوبه‌شه‌کانی کۆمپانیای نێوده‌وڵه‌تی ناباکۆ پێشتر رایگه‌یاندبوو به‌رهه‌مهێنانی غاز له گۆره‌پانه‌کانی باکوری عێراق له لایه‌ن کۆمپانیای “پیرێل” ی که‌نه‌دی و هه‌نارده‌کردنی له رێگای هێڵی غازی ناباکۆ له ماوه‌ی پێنج ساڵی داهاتوو به ئه‌نجام ده‌گات. هێڵی بۆری غازی ناباکۆ به درێژایی سێ هه‌زار کیلۆمه‌تر ،پرۆژه‌یه‌که که به‌نیازه رێگای نوێ گواستنه‌وه غازی ئاسیای ناوه‌راست و رۆژه‌ڵاتی ناوه‌راست به رێگای وه‌ڵاتانی تورکیا و بولگاریا و رۆمانیا و هه‌نگاریا و نه‌سا بگه‌یێنێته ئه‌وروپا. پرۆژه‌ی ناباکۆ له لایه‌ن یه‌کیه‌تی ئه‌وروپاوه پشتگیری لێده‌کرێت و به پێی پێشبینیه‌کانی ئه‌م یه‌کیه‌تیه ، ئه‌و پرۆژه‌یه رێگایه‌ک ده‌بێت بۆ که‌م کردنه‌وه‌ی پێویستی ئه‌وروپا بۆ هاورده‌کردنی غازی سروشتی له روسیاوه. “ئێم . ئۆ.ڤی” نه‌مسایی، “ئار،ده‌بلیو،ئی” ئاڵمانیا ،”بوتاش” ی تورکیا ،”بۆلگار غاز” ی بۆلگاریا، “ترانس غاز” ی هه‌نگاریا ئه‌ندامانی کۆنسێرسیۆمی ناباکۆن.
کۆمپانیای حکومی هێڵه‌کانی بۆری نه‌وت و غازی تورکیا (بوتاش) هیواداره غازی هه‌رێمی کوردستانی عێراق تا ساڵی 2014 به رێگای پرۆژه‌ی هێڵی بۆری غازی نابکۆ وه بگوازرێته‌وه بۆ ئه‌وروپا. ئاشکرایه که حکومه‌تی به‌غداد ئه‌م رێکه‌وتنانه به پێچه‌وانه‌ی سه‌روه‌ری نه‌ته‌وه‌یی و یه‌کپارچه‌یی خاکی عێراق ده‌زانێت و داواکاره حکومه‌تی ناوه‌ندی له‌م بواره‌دا بڕیارده‌ر بێت. تورکیا که له هه‌وڵی به‌دیهێنانی ئه‌و ئامانجه ستراتیژیه‌یه که ببێته ناوه‌ندی سه‌رکی ترانزیتی وزه له ناوچه‌که دا، راشکاوانه هه‌ڵوێستی خۆی له‌مباره‌یه‌وه ده‌رنابڕێت و ده‌یهه‌وێت ئه‌م پرسه له نێوان حکومه‌تی ناوه‌ندی عێراق و به‌رێوبه‌رانی هه‌رێم دا یه‌کلایی بکرێته‌وه.له هه‌مان کاتدا تورکیا له هه‌وڵی ئه‌وه دایه به به‌رده‌وامی رۆڵێکی کارا و دیاریکه‌ری هه‌بێت له هاوکێشه‌کانی گواستنه‌وه‌ی وزه له ناچه‌که‌دا. له‌م چوارچێوه‌ش دا چه‌ندین گرێبه‌ستی له گه‌ڵ کۆماری ئازه‌ربایجان مۆر کردوه و به مه‌به‌ستی ده‌رهێنان و به‌کارهێنان و گواستنه‌وه‌ی غازی ناوچه‌ی پارسی باشوور(ئێران) و گواستنه‌وه‌ی غازی تورکه‌مه‌نستان له رێگای خاکی ئێرانه‌وه چه‌ندین رێکه‌وتننامه‌ی واژۆ کردوه به‌ڵام ئه‌م رێکه‌وتننامانه هێشتا نه‌کراون به گرێبه‌ست.
چاودێران و شاره‌زایان له ئه‌نکه‌ره به ئاماژه‌دان به مامڵه‌ی نوێی تورکیا له گه‌ڵ کورده‌کانی باکوری عێراق وئه‌و وتووێژه سێقۆڵیانه‌ی له نێوان “ئه‌نکه‌ره-واشنتۆن- به‌غدا” له مه‌ڕ چاره‌نووسی بوونی پارتی کرێکارانی کوردتان له باکوری عێراق له ئارادایه و په‌یره‌و کردنی سیاسه‌ته ستراتیژیه‌کانی ئه‌نکه‌ره بۆ به‌شداریکردن له پرۆژه گرینگه‌کانی وزه و ژێربه‌نایی له عێراق ، له‌و بڕوایه‌دان تورکیا نه‌ک هه‌ر دژایه‌تی ناکات له به‌رامبه‌ر گواستنه‌وه‌ی نه‌وت و غازی باکوری عێراق له خاکه‌که‌یه‌وه ، به‌ڵکو به جۆرێک به دوای ئه‌وه‌وه‌یه که له‌م پرۆسه‌یه‌دا به‌رژه‌وه‌ندیه نه‌ته‌وه‌یی و نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی خۆی گه‌شه‌پێبدات. هه‌ر به وته‌ی ئه‌م شاره‌زایانه سیاسه‌تی ده‌روه‌ی تورکیا که سوکانه‌که‌ی به ده‌ست ئه‌حمه‌د داوود ئوغلوه، سیاسه‌تی ” براوه- براوه” له به‌رامبه‌ر باکوری عێراق گرتوه‌ته به‌ر و به مکوم کردنی په‌یوه‌ندی ئابووری و که‌رتی وزه له نێوان تورکیا و کورده‌کانی باکووری عێراق جۆرێک به یه‌که‌وه به‌ستنه‌وه‌ی هه‌ردوو لای لێده‌که‌وێته‌وه و به‌م رێگایه‌ش له لایه‌ک پێوه‌ندی نێوان حکومه‌تی ناوه‌ندی به‌غدا و به‌رێوبه‌رایه‌تی باکوری عێراق ده‌که‌وێته بوارێکی شیاو و له لایه‌کیش بازرگانی پڕ قازانجی وزه له نێوان ئه‌م دوو وه‌ڵاته‌دا ده‌بێته گه‌رنتیه‌ک بۆ خۆ دوور خستنه‌وه‌ی کورده‌کانی عێراق له “په که که”
هه‌ر به وته‌ی ئه‌م شاره‌زایانه له ئه‌نجام دا به ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌مریکا حکومه‌تی ناوه‌ندی عێراق رێگه‌چاره‌یه‌ک ده‌دۆزێته‌وه بۆ گه‌یشتن به رێکه‌وتنێک له گه‌ڵ کورده‌کانی ئه‌و وڵاته له سه‌ر ده‌رهێنانی سامانه هایدرۆکاربۆنیه‌کانی ناوچه‌ی باکوری عێراق که ئه‌مه‌ش درگایه‌کی نوێ به رووی تورکیا دا ده‌کاته‌وه که هه‌نگاو به هه‌نگاو و زیره‌کانه به دوای به‌رفراوانتر کردنی بوونی ئابوری خۆیه‌تی له ناوچه‌که‌دا. ئه‌م وه‌رچه‌رخانه ده‌بێته هۆی هه‌رچی زیاتر به یه‌که‌وه به‌ستنه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی تورکیا و ئامریکا له ناوچه‌که‌دا و له پاڵ ئه‌م ده‌ستکه‌وته گرینگانه چه‌ندین ده‌ره‌نجامی دیکه‌شی لێده‌که‌وێته‌وه. له لایه‌کی دیکه‌وه ئه‌م گۆرانکاریه ده‌توانێت پردی پێوه‌ندیه‌کانی تورکیا و عێراق به‌هێز بکات و تورکیا بواری سودمه‌ندبوونی فراوانتری بۆ بره‌خسێت له عێراقی دراوسێی که وڵاتێکه له سه‌دا ده‌ی سه‌رچاوه‌نه‌وتیه‌کانی جیهانی له خۆ گرتوه.تورکیا چه‌ندین رێکه‌تنامه‌ی گرینگی له گه‌ڵ به‌غدا مۆرکردوه بۆ کارکردنی کۆمپانیا نه‌تی تورکیا و کۆمپانیاکانی دیکه‌ی که‌رتی وزه و په‌یمانکاری له باکوری عێراق که رێکه‌وتنی به‌رێوبه‌رایه‌تی کوردی باکوری عێراق و حکومه‌تی ناوه‌ندی له سه‌ر هه‌نارده‌کردنی نه‌وت و غازی هه‌رێم ، ده‌توانيت رێگه خۆشکه‌ر بێت تاکوو رێکه‌تنامه‌کانی تورکیا و عێراق بکه‌ونه بواری به گرێبه‌ست بوون.
No comments:
Post a Comment